Melisa lekarska (Melissa officinalis), rojownik
Roślina wieloletnia, mała krzewinka dorastająca do wysokości 90 cm o wzniesionych i rozgałęzionych pędach. Liście owalne, pofałdowane, delikatnie owłosione. Na szczytach pędów w kącikach liści od drugiego roku uprawy pojawiają się białe niepozorne kwiaty. Cała roślina charakteryzuje się przyjemnym cytrynowym zapachem. W Polsce występuje tylko jako roślina uprawna.
Melisę doceniano już w starożytności jako roślinę leczniczą i pszczelarską. Słowianie wykorzystywali ją jako przynętę do chwytania rojów pszczelich (stąd druga nazwa rojownik). Rozpowszechniona została przez Arabów w X wieku na południu Europy skąd przywędrowała na północ kontynentu dzięki benedyktynom.
Do zbioru wykorzystywana jest cała roślina - ścina się ok 8-10 cm nad ziemią w początkowej fazie kwitnienia, suszy się w temperaturze nie przekraczającej 30 st. C. Melisa zawiera olejek (ok. 25%, m.in. cytral, linalol, geraniol, cyneol), związki tróterpenowe, garbniki, gorycze, kwasy organiczne, cukry i sole mineralne.
W medycynie ludowej melisa wykorzystywana była jako środek wzmacniający i wypędzający melancholię, liście stosowane były (jak i nadal są) przy ostrych stanach nerwicowych, dla poprawienia apetytu i trawienia, jako środek przeciw wymiotny u kobiet ciężarnych.
Ogólnie melisa stosowana jest jako środek uspokajający i rozkurczający, w stanach nadmiernego pobudzenia nerwowego, neurastenii, bezsenności,bólach i zawrotach głowy, migrenach. Wymieszana z lipą obniża ciśnienie krwi. Melisa lekarska jest stosowana przy przeziębieniach, grypie zwłaszcza u dzieci, gorąca melisowa herbata obniża gorączkę. Stosowana jest w leczeniu oskrzeli, w czasie meczącego kaszlu i astmy. Używana jest również przy dolegliwościach żołądkowych, trawiennych - pobudza wydzielanie soków trawiennych oraz działa przeciwbakteryjnie, przy nerwicach wegetatywnych, przewlekłych nieżytach żołądka, pomocniczo w chorobie wrzodowej.
Stosowana także zewnętrznie do okładów przy bólach gośćcowych, przy stłuczeniach, do przemywania wrzodów, kąpiele z naparu liści działają odświeżająco i aseptycznie.
Melisa to nie tylko lek, także doskonała przyprawa, nadaje przyjemny smak i delikatny cytrynowy zapach sałatkom, zupom. Polecana jest również do białych mięs oraz ryb morskich (eliminuje charakterystyczny zapach). Szczególnie wykorzystywana jest w kuchni krajów południowo-zachodniej Europy. Ze świeżych listków tworzy się również wino, które wykorzystywane jest także leczniczo.
Melisa stosowana jest najczęściej w formie naparu (1 łyżka na szklankę wody) pijąc pół szklanki 3 razy dziennie lub w postaci mieszanek z innymi ziołami:
- liście melisy i ziele dziurawca wymieszane w równych proporcjach, np. 3 łyżki na 2 szkl. wrzątku;
- liść melisy, owoc kminku, korzeń waleriany w równych proporcjach, kwiat lawendy (15 części), liść mięty pieprzowej (35 części), liść melisy (20 części) - z takich dwóch mieszanek powstaje napar 1 łyżka na 1 szklankę wody.
Uprawa: preferuje miejsca nasłonecznione, glebę bogatą w substancje odżywcze, przepuszczalną. Idealna do kompozycji z innymi ziołami o podobnych wymaganiach oraz odmianami kapusty.