TEMAT: Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 11 Maj 2015 15:35 #367462

  • crocus
  • crocus's Avatar
  • Offline
  • Expert Boarder
  • Posty: 154
  • Otrzymane dziękuję: 235
Ahan, dziękuję za odpowiedź.
Może to inna odmiana (czerwony, popularny), kwitnie od lat, na zdjęciu, które zamieszczam, wszystkie mają takie ciemne "gardła".

DSC00229.jpg


Dzięki za rozpoznanie tulipana Cummins, nie zapisałam odmiany.
Na dwóch ostatnich zdjęciach są dwie różne odmiany, więc to nie wirus.
Jestem wdzięczna za pomoc :thanks:
Pozdrawiam
Lulka
Za tę wiadomość podziękował(a): Amarant


Zielone okna z estimeble.pl

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 11 Maj 2015 21:16 #367590

  • ahan
  • ahan's Avatar
  • Offline
  • Gold Boarder
  • Posty: 250
  • Otrzymane dziękuję: 290
Lulka, nie zrozumiałaś, nie chodzi o nasady "płatków" (botanicznie: działki korony), czarne z wąską obwódką, bo to cecha odmianowa. Chodzi o dwa odcienie czerwieni powyżej żółtej obwódki. Pokażę stare zdjęcia, jedno nieostre niestety, innych nie mam, ale czerwień powinna być jednolita, co widać:
P1220259.jpg


P1220260.jpg


Jeśli nie jest jednolita, to źle.
Pozdrawiam
Andrzej
Ostatnio zmieniany: 11 Maj 2015 21:19 przez ahan.

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 11 Maj 2015 23:09 #367674

  • bozunia
  • bozunia's Avatar
  • Offline
  • Gold Boarder
  • Posty: 231
  • Otrzymane dziękuję: 145
Wirusik na 'Impression' - dwie cebule, już zutylizowane.

_MG_4417.jpg


i reszta

Mount Tacoma

_MG_5533-2.jpg


Blue Diamond

_MG_6135-2.jpg


Black Jewel

_MG_6068-2.jpg


Carnaval de Nice

_MG_6488.jpg



_MG_6481.jpg



Rems Sensation

_MG_6048.jpg



Abigail

_MG_4871.jpg


Mon Amour

_MG_4569-2.jpg


Yellow Crown

_MG_6371.jpg


_MG_6396.jpg



i taki bukiecik z ostatniej mojej wycieczki do Chrzypska na Targi Tulipanów


_MG_5581.jpg


Nie chcę zaśmiecać forum zdjęciami, więc zainteresowanych zapraszam do obejrzenia zdjęć tulipanów do linku w podpisie :)
Ostatnio zmieniany: 11 Maj 2015 23:18 przez bozunia.
Za tę wiadomość podziękował(a): babaewa, Bozi, badusia, Amarant, crocus, Gadający z Ogrodem

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 12 Maj 2015 10:17 #367774

  • crocus
  • crocus's Avatar
  • Offline
  • Expert Boarder
  • Posty: 154
  • Otrzymane dziękuję: 235
ahan wrote:
Lulka, nie zrozumiałaś, nie chodzi o nasady "płatków" (botanicznie: działki korony), czarne z wąską obwódką, bo to cecha odmianowa. Chodzi o dwa odcienie czerwieni powyżej żółtej obwódki. Pokażę stare zdjęcia, jedno nieostre niestety, innych nie mam, ale czerwień powinna być jednolita, co widać:
P1220259.jpg


P1220260.jpg


Jeśli nie jest jednolita, to źle.
Już rozumiem, niestety przekwitły, już się im nie przyjrzę, na tym drugim zdjęciu faktycznie widać jakby ciemniejsze smugi, na wszelki wypadek zutylizuję, dzięki za rady.
Pozdrawiam
Lulka

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 12 Maj 2015 10:19 #367775

bozunia wrote:

Nie chcę zaśmiecać forum zdjęciami, więc zainteresowanych zapraszam do obejrzenia zdjęć tulipanów do linku w podpisie :)

Przeładne te zdjęcia i tylko pozazdrościć takiej umiejętności postrzegania tulipanów :).
Wspaniałe zarówno te tutaj, jak i w relacji z Chrzypska na blogu. Wypatrzyłem tam sobie zwłaszcza "Bolray Giske", triumfa z 2002 roku, którego nigdy nie widziałem na żywo. To odmiana niezwykle zmienna w wybarwieniu i na pozór wygląda jak dopadnięta wszystkim szczepami wirusa TBV i pokrewnych na raz. A może masz więcej zdjęć tej odmiany i można by je było zobaczyć też tu na forum?
To właśnie zachwyt nad tulipanami zawirusowanymi sprawił, że hodowcy zaczęli tworzyć im podobne, a przy tym wolne od wirusa pstrości. Tu należy dodać, że wszelki obrót tak zakażonymi cebulami tulipana jest zakazany prawnie w krajach Unii Europejskiej, choć są takie miejsca jak Hortus Bulborum (Limmen, Holandia), gdzie są uprawiane na potrzeby akademickie.
Ale wracając do tulipanów zdrowych, a w smugach i płomieniach. Tulipana "Insulinde" dostała mi się jedna cebula, bo i to nieczęsto spotykana już odmiana w ogrodach. Należy do grupy tulipanów pojedyńczych późnych, a przedstawiony/wyhodowany został w 1914 roku. Bliski jak żaden inny tulipanom Rembrandta...
tulip_insulinde_2.jpg


"Sorbet" to również Single late, z 1959 roku. We wzorzystych płomieniach o różnym natężeniu. Moim skromnym zdaniem to jeden z najładniejszych tulipanów, jakie kiedykolwiek pojawiły się w ogrodach...
tulip_sorbet.jpg


Pozdrawiam,
Piotr
Ostatnio zmieniany: 12 Maj 2015 10:21 przez Gadający z Ogrodem.
Za tę wiadomość podziękował(a): babaewa, badusia, Amarant, bozunia, crocus

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 12 Maj 2015 10:22 #367777

  • crocus
  • crocus's Avatar
  • Offline
  • Expert Boarder
  • Posty: 154
  • Otrzymane dziękuję: 235
Bozunia, masz piękną kolekcję :woohoo: , skorzystałam z linku :)

Pokażę jeszcze "Texas Flame", w pączku

DSC00104.jpg
Pozdrawiam
Lulka
Za tę wiadomość podziękował(a): badusia, Amarant, bozunia

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 12 Maj 2015 12:29 #367811

  • bozunia
  • bozunia's Avatar
  • Offline
  • Gold Boarder
  • Posty: 231
  • Otrzymane dziękuję: 145
Gadający z Ogrodem wrote:
Wypatrzyłem tam sobie zwłaszcza "Bolray Giske", triumfa z 2002 roku, którego nigdy nie widziałem na żywo. To odmiana niezwykle zmienna w wybarwieniu i na pozór wygląda jak dopadnięta wszystkim szczepami wirusa TBV i pokrewnych na raz. A może masz więcej zdjęć tej odmiany i można by je było zobaczyć też tu na forum?

Mnie również zauroczył 'Bolray Giske' i różna pstrokatość każdego kwiata. Nabyłam trzy cebule, kwiaty zostały ścięte do wazonu, cebule jeszcze się "tuczą". Mam nadzieję, że zakwitną w przyszłym roku po takim traktowaniu ;)

BolrayGiske.jpg


_MG_4942.jpg


_MG_5628.jpg



Crokus ja mam tylko kilka odmian w skromnych ilościach, ogranicza mnie przestrzeń ;) A że kocham tulipany, to staram się poznać jak najwięcej odmian i każdą uwiecznić na pamiątkę.

Przy okazji... może ktoś rozpozna odmianę tych dwóch tulipanów, kupiłam jako NN. Te niższe mają po dwa pełne kwiaty na pędzie i kolor miedziany. Wyższe przypominają mi Alladin Flame, ale miały białą obwódkę płatka. Zdjęcie trochę nieostre, ale może coś będzie widać...

_MG_5611.jpg
Ostatnio zmieniany: 12 Maj 2015 12:45 przez bozunia.
Za tę wiadomość podziękował(a): badusia, Amarant, Gadający z Ogrodem

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 12 Maj 2015 13:22 #367823

  • ahan
  • ahan's Avatar
  • Offline
  • Gold Boarder
  • Posty: 250
  • Otrzymane dziękuję: 290
Bozunia, ten wyższy przypomina mi 'Mariette', choć kolor na tym zdjęciu jest bardziej landrynkowy niż u odmiany. Czy ten niższy jest cripa, czy wielokwiatowość jest powtarzalna?
Pozdrawiam
Andrzej

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 12 Maj 2015 13:32 #367828

  • bozunia
  • bozunia's Avatar
  • Offline
  • Gold Boarder
  • Posty: 231
  • Otrzymane dziękuję: 145
Ahan, wydaje mi się, że kwiaty ma mniejsze i delikatniejsze niż 'Mariette', kolor był właśnie taki landrynkowy. Niskie były delikatnie fryzowane, na każdym po dwa kwiaty (cebule mogły być jeszcze młode).

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 12 Maj 2015 13:50 #367830

  • ahan
  • ahan's Avatar
  • Offline
  • Gold Boarder
  • Posty: 250
  • Otrzymane dziękuję: 290
Spróbuj 'China Pink, nie pamiętam dokładnie koloru, mniejszy i niższy. Z tej grupy był najmniej liliokształtny.
Pozdrawiam
Andrzej

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 13 Maj 2015 10:13 #368154

bozunia wrote:

Przy okazji... może ktoś rozpozna odmianę tych dwóch tulipanów, kupiłam jako NN. Te niższe mają po dwa pełne kwiaty na pędzie i kolor miedziany. Wyższe przypominają mi Alladin Flame, ale miały białą obwódkę płatka. Zdjęcie trochę nieostre, ale może coś będzie widać...

_MG_5611.jpg

Wyższy - jeśli liliokształtny, kolor landrynkowy z białym marginesem, kwiaty niezbyt duże i proporcjonalne do wzrostu - może "Yonina"? To tulipan z 1994 roku, jeden z najniższych w grupie, dorasta do 30 cm. Charakterystyczne jest też wnętrze kwiatu, jeśli masz zdjęcia lub pamiętasz jak wygląda, to by też pomogło.

Niższy - trzeba by zawęzić poszukiwania przez określenie do jakiej grupy należy. Strzępiastych (Fringed) czy też podwójnych wczesnych lub późnych (Double Late, Early)? Czy na pewno to tulipan wielokwiatowy, gdzie powinien być widoczny podział pędu głównego na boczne na których pojawiają się kwiaty. Czy może to anomalia sezonowa? Typowe tulipany wielokwiatowe to najczęściej grupa Single Late czyli pojedyńczych późnych i inne kształty niż te na zdjęciu. Pomocne byłyby dodatkowe zdjęcia, w tym wnętrza.

Pozdrawiam,
Piotr

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 14 Maj 2015 10:13 #368522

  • crocus
  • crocus's Avatar
  • Offline
  • Expert Boarder
  • Posty: 154
  • Otrzymane dziękuję: 235
"Texas Flame " w całej okazałości

DSC00176.jpg



DSC00177.jpg


DSC00204.jpg
Pozdrawiam
Lulka
Ostatnio zmieniany: 14 Maj 2015 10:14 przez crocus. Powód: dodałam zdjęcie
Za tę wiadomość podziękował(a): badusia, Amarant

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 14 Maj 2015 21:14 #368778

  • ahan
  • ahan's Avatar
  • Offline
  • Gold Boarder
  • Posty: 250
  • Otrzymane dziękuję: 290
Crocus, 'Texas Flame' jest pięny, sto razy ładniejszy od "mamy" 'Texas Gold'. Jednak z pstrokatych papug, które znam, najładniejsza jest 'Estella Rijnweld'.
Pozdrawiam
Andrzej

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 14 Maj 2015 21:56 #368818

  • ahan
  • ahan's Avatar
  • Offline
  • Gold Boarder
  • Posty: 250
  • Otrzymane dziękuję: 290
Tulipanierze, gdy kilkanaście dni temu wdepnąłem w ten temat, to zacząłem szukać stareńkiej książki, będącej spisem wszystkich, ówcześnie zarejestrowanych odmian tulipanów. Przerycie domowej biblioteczki (z dwie godziny) nie dało rezultatu. Dziś znalazłem w altanie na ogrodzie i miód spłynął mi na serce. Dlaczego? W ubiegłym roku znalazłem niepełny spis roślin cebulowych, tylko tych, które miałem do wymiany z innymi amatorami. Mam na przykład w spisie odmiany 'Bengalen' i 'Livingstone', nie udało mi się takowych wygooglować, a w książeczce są.
Książka ma równo pięćdziesiąt lat, wydana została w 1965 roku. Jej tytuł:
"Classified List and International Register of Tulip Names" sygnowana przez 'With particulars of the Royal General Bulbgrowers` Society`s Classification of Tulips and arrangements for the Registratio of Tulip names'.
Ponieważ to zabytek, w książce jest jeszcze stary podział na grupy, wówczas było ich 23.
Pozdrawiam
Andrzej
Za tę wiadomość podziękował(a): Gadający z Ogrodem

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 15 Maj 2015 09:52 #368930

Wszystkie parroty z linii Texas są jak najbardziej godne uwagi i polecania w uprawie. Przyszły na świat na przestrzeni ćwierćwieku i każdy pochodzi od innego hodowcy/szkółki. Najstarszym jest "Texas Gold" z 1944 roku, niezwykle zmienny w swojej kolorystyce, kwitnący blisko trzy tygodnie, aż po ostatnie dni maja przy niezbyt wczesnych wiosnach. Dzień 7 kwitnienia...

tulip_texas_gold_4.jpg



Dni 15-20, to stadium potrafi się zachować przy słonecznej pogodzie przez pięć dni...
tulip_texas_gold_8.jpg


Kolejny to "Texas Flame" z 1958 roku o mocno wyrysowanych czerwonych płomieniach pokrywających płatki, to jeden z najmocniejszych tulipanowych kontrastów...
tulip_texas_flame_2.jpg


Ostatni z trójki muszkieterów to "Texas Fire" i rok 1968, w ostrej teksańskiej tonacji barw. Kwitnie równie długo i niezawodnie...
tulip_texas_fire_1.jpg


Tak btw już ...
Zdjęcia tego samego tulipana potrafią być bardzo różne, a każde z nich może być przy tym przeładne, poprawne i reprezentatywne. Jednakże do oznaczania potrzebne są takie które określają cechy charakterystyczne odmiany składające się na kształt kwiatów, kolor płatków i dna kwiatowego. Pomocne jest też podanie wzrostu, pory kwitnienia i czy pachnie. To ostatnie jest bardzo często pomijane przy samym oglądaniu tulipanów w ogrodzie, a przecież tak wiele odmian to również wspaniały zapach kwiatów.

Pozdrawiam,
Piotr
Ostatnio zmieniany: 15 Maj 2015 10:00 przez Gadający z Ogrodem.
Za tę wiadomość podziękował(a): Amarant

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 15 Maj 2015 12:06 #368954

  • dodad
  • dodad's Avatar
  • Offline
  • Platinum Boarder
  • strefa klimatyczna 6a
  • Posty: 4100
  • Otrzymane dziękuję: 2560
TEn rok bardzo dobry jeśli chodzi o długośc kwitnienia tulipanów. Chłodne dni i noce utrzymują kwiaty w świetnej formie.
Małe podsumowanie kwitnących u mnie. Nazwy gdzieś mam zapisaną, pokuszę się o dopasowanie to dopiszę.
1.Exotic Epmeror



2.

3.

4,5

6.

7.

8.

9.

10.

cdn...
Pozdrawiam serdecznie i zapraszam :)
ogrodowo 2016'***
U Doroty 2015'***2014***
Za tę wiadomość podziękował(a): katja, Eus, Amarant, Gadający z Ogrodem

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 17 Maj 2015 19:52 #369945

ahan wrote:
Tulipanierze, gdy kilkanaście dni temu wdepnąłem w ten temat, to zacząłem szukać stareńkiej książki, będącej spisem wszystkich, ówcześnie zarejestrowanych odmian tulipanów. Przerycie domowej biblioteczki (z dwie godziny) nie dało rezultatu. Dziś znalazłem w altanie na ogrodzie i miód spłynął mi na serce. Dlaczego? W ubiegłym roku znalazłem niepełny spis roślin cebulowych, tylko tych, które miałem do wymiany z innymi amatorami. Mam na przykład w spisie odmiany 'Bengalen' i 'Livingstone', nie udało mi się takowych wygooglować, a w książeczce są.
Książka ma równo pięćdziesiąt lat, wydana została w 1965 roku. Jej tytuł:
"Classified List and International Register of Tulip Names" sygnowana przez 'With particulars of the Royal General Bulbgrowers` Society`s Classification of Tulips and arrangements for the Registratio of Tulip names'.
Ponieważ to zabytek, w książce jest jeszcze stary podział na grupy, wówczas było ich 23.

Jak widzę Andrzeju, żaden Tulipanier :) nie kwapi się do odpisania, to odpisuję, bo i kwestia ciekawa tego wydawnictwa, które Ci się odnalazło. Pod takim samym tytułem została wydana w 1996 roku obowiązująca obecnie klasyfikacja - Classified List and International Register of Tulip Names i jest autorstwa Johana van Sheepen, który w KAVB jest osobą nadzorującą rejestracją nowych odmian tulipanów. KAVB czyli Koninklijke Algemeene Vereeniging voor Bloembollencultuur (Królewskie Holenderskie Towarzystwo Hodowców Roślin Cebulowych), niezwykle szacowny związek założony w 1860 roku, który obecnie jest światowym decydentem we wszystkich sprawach związanych z uprawą tulipana. Początki rzeczowej klasyfikacji to jednak Anglicy z RHS (brytyjskie Królewskie Towarzystwo Ogrodniczeg), którzy w 1913 roku przekonali Holendrów i wspólnie powołali Brytyjsko-Holenderski Komitet ds. Nazewnictwa i Klasyfikacji Tulipanów. Przedsięwzięciem tegoż było zarządzenie serii testów i prób, którym to poddano tulipany w RHS Garden Wisley, a w 1917 pojawił się podsumowujący to dokument Report of the Tulip Nomenclature Committee, 1914-1915. Intro to Classification. Założenia, które zostały tam przyjęte przetrwały do roku 1939, kiedy to pod auspicjami RHS wydano pierwszy pełny podział/klasyfikację tulipanów na grupy. Ciekawym jest porównanie do obecnego przez wzgląd choćby na grupę Mendel Tulips (tulipany Mendla), Dutch Breeders czy English Breeders (tulipany hodowców holenderskich i angielskich). Najbardziej jednak przykuwa uwagę fakt istnienia Broken Dutch Breeders, Broken English Breeders i Broken Cottage Tulips. Wraz z Rembrandt Tulips były to grupy do których przynależały tulipany dotknięte wirusem pstrości tulipana (TBV) i wirusami pokrewnymi. Nie może to dziwić bo przecież dopiero 1928 roku, Dorothy Catley rozpoczęła serię doświadczeń, które jednoznacznie wskazały, że za smugami i płomieniami na płatkach tulipanów stoi patogen roślin czyli twór chorobowy, który w konsekwencji doprowadza do wymarcia cebul danej odmiany. Tak też było za czasów Tulipomanii, w wiekach późniejszych i na początku XX wieku - odmiany tych grup pojawiały i znikały, ustępując miejsca nowym.
Dokumenty powyższe znam tylko w formie elektronicznej, dostały mi się od znajomego, pasjonata tulipanów z Anglii. Ten który posiadasz jest równie ciekawym wydawnictwem, a w formie wydawnictwa książkowego oczywiście wartościowszym. Może kiedyś będziesz miał możliwość zrobienia skanów i udostępnienia tu na forum, zwłaszcza w tej części podziału na grupy.
Skarb tulipanowy to na pewno, czy zabytek? Ja za takowe uważam tylko te starsze od mojej metryki urodzenia, a wydawnictwo z 1965 roku takim i nie jest :).
Z wspomnianych przez Ciebie tulipanów, w dokumencie z 1939 roku jest "Livingstone" - grupa 15. Late Double Tulips, hodowca Zocher & Co z Haarlem (Holandia), kolor czerwień kardynalska, rok przedstawienia 1933, nagrodzony A.M. (Award of Merit, RHS).
Tulipana "Bengalen" nie widzę w 1939, więc to zapewne późniejsza introdukcja. W spisie innym mam tylko, że to Double Early z 1950 roku, HB czyli uprawiany obecnie tylko w Hortus Bulborum (Limmen, Holania). To taka swoista tulipanowa arka dla tulipanów zagrożonych wyginięciem.

Pozdrawiam,
Piotr
Ostatnio zmieniany: 17 Maj 2015 19:55 przez Gadający z Ogrodem.
Za tę wiadomość podziękował(a): dodad, ahan, Gosia352

Tulipan (Tulipa) - informacje o sadzeniu, uprawie oraz ciekawostki 18 Maj 2015 19:54 #370298

  • ahan
  • ahan's Avatar
  • Offline
  • Gold Boarder
  • Posty: 250
  • Otrzymane dziękuję: 290
Wygląda na to, że na tym forum jest tylko dwóch maniaków tulipanowych, ja (historyczny) i Ty (Piotrze), będący na bieżąco, siedzący mocno w temacie. Oczywiście jest też kilkoro podziwiających te kwiaty i mających ciekawe odmiany. Osobiście dziękuję Ci za bardzo ciekawy i merytoryczny wpis. Wydaje mi się jednak, że nie ja powinienem dziękować za ostatni post, bo ja to wszystko wiem, tylko Forumowicze powinni Ci dziękować, że mogą się dzięki Tobie podkształcić.
Szacunkowo oceniam, że przez mój ogród przewinęło się ok. ćwierć tysiąca odmian tulipanów. Z czasem wiele odmian podobnych, pospolitych, nieciekawych, z mojego punktu widzenia zostało wyprzedanych lub wywalonych. Po prostu zaczął doskwierać brak miejsca, a ja stałem się bardziej wybredny.
Odmiana 'Bengalen' ma działki kielicha wewnątrz pomarańczowo-czerwone, a z zewnątrz ciemno wiśniowoczerwone. Hodowca C. P. Alkemade Cz. - 1950.
Co do skanu starego podziału tulipanów, to przy najbliższej okazji (choć ta książka podlega jeszcze prawu autorskiemu), zresztą ten podział mam po polsku w jakieś starej książce, tylko nie pamiętam w jakiej. Postaram się odszukać.
Zauważyłem, że bardzo lubisz stare odmiany. Moja najstarsza: 'Tournesol Red and Yellow' (poj. wcz. 1769), w 2013 roku jedna kwitnąca cebula, która przetrwała. W tym roku cztery kwiaty (nie potrafię pojąć, jak w wielu postach zamieszczonych wcześniej piszą Szanowni Forumowicze, że tulipany to w ogrodzie rośliny jednoroczne lub nie mnożące się). Trochę serca i opieki, a odwdzięczą się, kwitnąc i mnożąc się, z małymi wyjątkami.
P1240435.jpg


P1240434.jpg
Pozdrawiam
Andrzej
Za tę wiadomość podziękował(a): Amarant, Gosia352, Gadający z Ogrodem


Zielone okna z estimeble.pl

Wygenerowano w 1.090 sekundy
Zasilane przez: Kunena Forum