Forum Ogrodnicze Oaza

Żywokost… zwany kosztywał czyli po prostu Symphytum L.
Jak co roku kiedy zbliża się jesień planuję zbiory różnych korzeni. W mojej apteczce nie brakuje m. in. korzenia żywokostu lekarskiego Symphytum officinalis L.

Można zbierać go zarówno na jesieni kiedy części nadziemne uschną już całkiem lub wczesną wiosną kiedy tylko ziemia odmarznie, a roślina nie puści jeszcze liści. Ja zbieram przeważnie wczesną wiosną, zaopatruję się na cały rok. Okazuje się, że wówczas pod wpływem niskich temperatur żywokost wytwarza najwięcej dobroczynnych właściwości leczniczych. Jest to zioło tzw. pierwszej pomocy i jeśli tylko mamy taką potrzebę śmiało można zaczerpnąć z zasobów natury w innych porach roku.

Żywokost to roślina zarówno kulinarna jak i lecznicza. Młode liście wykorzystuję do sporządzania sałatek, czy jako dodatek do zup. Można również młode liście zapiec w cieście naleśnikowym, co mi smakuje najbardziej. Wielokrotnie pisałam już na ten temat, a niektóre informacje można znaleźć pod adresem http://(http://niezleziolkobieszczad.blogspot.com/2014/11/korzenie-zywokostu-i-mniszka.html)
Zastosowanie lecznicze żywokostu jest bardzo szerokie: od surowej rośliny przez kataplazmy, okłady i odwary po nalewki i maceraty. W przypadku żywokostu nie ma większego znaczenia sposób przetwórstwa. Jedynie maceracja w tłuszczach jest bezcelowa, o czym napiszę w dalszej części.

Korzeń żywokostu jest ciemny. To znaczy skórkę ma ciemną niby zaschnięty strupek krwi, ale w środku jest biały i sztywny i chrupki jak kość. Kiedy przełamiemy świeży korzeń to po chwili pojawia się ciemne zabarwienie. Są to związki chemiczne i śluzy, które pod wpływem utleniania zmieniają kolor. Im szybciej i ciemniej się zabarwia tym więcej dobroczynnych właściwości korzeń posiada. Korzeń żywokostu zawiera ok. 10-15 proc. śluzu oraz inne polisacharydy do 1,5 proc. alantoiny, do 6,5% garbników, skrobię, fruktany, asparaginę, β–sitosterol, aminokwasy, ślady olejku eterycznego i sole mineralne z dużą ilością krzemu, witaminy: B1, B2, B12, C i P oraz: wapń,zelazo, fosfor, kobalt, mangan itd. Ale to nie wszystko. Zawiera również kwas fenolowy o nazwie litospermowy. Kwas ten jest pochodny kwasu cykoriowego i spokrewniony z kwasem rozmarynowym. Ma działanie antygonadotropowe i ochronne na miąższ wątroby czyli hepatoprotekcyjne. Stosowany przy nadmiernym wytwarzaniu hormonów gonadotropowych z przysadki mózgowej.

W dawnej medycynie ludowej żywokost stosowany był na różne dolegliwości:

we wrzodzie żołądka i dwunastnicy oraz w nieżycie błon śluzowych przewodu pokarmowego,
jako środek działający ściągająco, powlekająco i regenerująco, w łagodnych zapaleniach jamy ustnej, gardła i krtani,
zewnętrznie na oparzenia, odmrożenia, trudno gojące się rany, owrzodzenia żylakowe nóg, stany zapalne skóry i egzemy, przyspieszający gojenie się ran, zrastanie złamanych kości i w zapaleniu szpiku kostnego
w celu zwiększenia liczby leukocytów obojętnochłonnych oraz pobudzenie mechanizmów obronnych oraz wielu innych chorobach.
Stosować wewnętrznie czy nie?

W momencie kiedy wykryto alkaloidy pirolizydynowe zaniechano stosowania tego ziela wewnętrznie, gdyż w baniach in vitro wykryto, iż działa toksycznie i może niszczyć wątrobę. Natomiast kwas litospermowy działa ochronnie na miąższ wątroby, allantoina pobudza regenerację tkanek i działa przeciwzapalnie, a inulina, która należy do fruktanów ma działanie prebiotyczne. Żywokost niejako sam zabezpieczył potencjalnego „zjadacza” przed uszkodzeniem wątroby. Za efekt toksyczny alkaloidów pirolizydynowych odpowiedzialne są ich metabolity powstające w organizmie człowieka po uprzedniej bioaktywacji związków macierzystych. Metabolizm ten obejmuje m.in. hydrolizę do zasad i kwasów, a następnie utlenianie do N-tlenków i piroli. Te ostatnie uznawane są jako główne czynniki toksyczne. Jednakże w żywokoście jest ich zbyt mało, by mogły aż tak szkodzić. A jest to zioło, które spożywa się sporadycznie i celowo przy określonych dolegliwościach. Wiele toksycznych alkaloidów podawanych w odpowiednio małych dawkach stanowi skuteczne leki na liczne choroby i dolegliwości (np. morfina, kodeina, chinina). Liczne alkaloidy stanowią składniki używek (kofeina, teobromina, nikotyna). Powyższe spostrzeżenia odnoszą się do wyizolowanych, pojedynczych alkaloidów lub do ich mieszanin podawanych różnym zwierzętom doświadczalnym. Paradoksalnie przed odkryciem kontrowersyjnych alkaloidów żywokost stosowano właśnie w we wrzodach żołądka i dwunastnicy, nieżytach błon śluzowych przewodu pokarmowego, jamy ustnej, gardła i krtani czy jako środek ściągający i regenerujący.

Obecnie stosowanie wewnętrzne żywokostu nie jest polecane. Każde użycie zioła powinno być skonsultowane nie tylko z doświadczonym zielarzem, ale przede wszystkim ze swoim lekarzem.

Jak stosować żywokost zewnętrznie?

Natomiast stosowanie zewnętrzne nie jest obwarowane żadnymi przeciwskazaniami, a tak naprawdę to głównie w taki sposób stosuje się żywokost, który przynosi niemal natychmiastową ulgę. Do najbardziej popularnych sposobów, przynoszących szybki efekt w stłuczeniach, siniakach opuchnięciach, obtarciach i zwichnięciach jest po prostu przyłożenie czystego, obtłuczonego liścia. Należy go zmiąć i potłuc jakimś tłuczkiem tak, aby powstało coś na kształt gazy/plastra. I przyłożyć do chorego miejsca. Można również świeży czysty korzeń zetrzeć na tarce, na drobnych oczkach i z niego zrobić tzw. okład w formie płaskiego plastra. Można również zrobić odwary z utartego świeżego lub suszonego korzenia. Ja daję ok. 3 cm korzenia o średnicy 1 cm na 300ml wody. Zagotowuję i odstawiam pod przykryciem do ostygnięcia. Przecedzam i z powstałego płynu na gazie wyjałowionej robię okłady na miejsca chore.

Jeśli mamy więcej czasu i chcemy sobie sporządzić maści czy inne preparaty na schorzenia, które trapią nas dłużej i wymagają długiego stosowania jakiegoś preparatu to można zrobić ocet żywokostowy, nalewkę czy gliceryd. Możliwości jest bardzo dużo. Nie polecam jedynie sporządzania żywokostu na olejach. Okazuje się, że związki zawarte w tym zielu nie przechodzą do tłuszczy. W dawnej medycynie ludowej do maceratów tłuszczowych jako medium stosowano tylko smalec gęsi. I taki macerat pomagał. Czy jest to związane z tym, iż smalec gęsi ma podobne działanie jak żywokost? Czy może jest to efekt placebo, który wynosi ponad 30-kilka %? A może są w żywokoście jeszcze jakieś inne związki, których do tej pory nie wykryto, a które mają takie właśnie działanie? Tego nie wiadomo jeszcze. Ale nie należy martwić się, gdyż jest sporo innych metod na wydobycie z żywokostu jego cennych właściwości.

Jednym ze sposobów jest przygotowanie glicerydu żywokostowego zamiast nalewki alkoholowej czy maceratu na occie. Dlaczego? Przede wszystkim dlatego iż możemy użyć go jako półprodukt do przygotowania innych preparatów takich jak: płukanki do włosów, toniki do skóry, kremy czy maści. A poza tym nie śmierdzi tak jak ocet czy alkohol i nie wysusza tak skóry. Może być stosowany z powodzeniem samodzielnie. Jednakże macerowanie go jest długotrwałe (kilka miesięcy) i wymaga sporej wprawy.

Kolejnym sposobem zdecydowanie prostszym i szybszym jest zmacerowanie korzenia w occie. Ja osobiście polecam ocet domowej roboty (dyniowy, kwiatowy z czarnego bzu, czy mniszkowy), który dodatkowo będzie wspomagał leczenie.

Jak przygotować macerat żywokostowy na occie?

Należy ok. 100-150 g korzenia (świeżego, umytego i drobno startego) zalać octem w ilości ok. 400-500 ml. Odstawić w ciemne i ciepłe miejsce na co najmniej 7 dni. Wstrząsać kilka razy dziennie. Korzeń w occie może macerować się kilka tygodni, potem należy go przecedzić.

Jest bardzo dobrym lekiem na obrzęki nóg, pocące się stopy i stłuczenia. Można również okładać krwiaki i miejsca uderzone robiąc sobie okłady. Kąpiel nóg w wodzie z octem żywokostowym usuwa objawy zmęczenia i obrzęknięcia. Włosy płukane w wodzie z dodatkiem octu żywokostowego stają się lśniące i miękkie (2-3 łyżki na ok. 1 itr wody). Ocet żywokostowy zmiękcza również zrogowaciałe podeszwy stóp i stwardniałe paznokcie (kąpiele i moczenie nóg: ok. 150 ml na 5 litrów wody). Można również pędzelkować jamę ustną przy nadżerkach, pleśniawkach i aftach lub profilaktycznie płukać jamę ustną po umyciu roztworem: 10 ml octu na 150 ml wody.

Żywokost to zioło wielostronnego zastosowania. Artykuł ten nie wyczerpuje jego możliwości, a ma jedynie za zadanie przybliżenie Czytelnikom Kącika Zielarskiego charakteru leczniczego tego ziela. O innych sposobach przetwarzania żywokostu Czytelnicy mogą się dowiedzieć również z mojego bloga.

Źródło:
Ciuraszkiewicz J., UW Wydz. Biotechnologii, Naturalne substancje toksyczne w żywności pochodzenia roślinnego, publikacja internetowa,
Podlech D., Rośliny lecznicze, Wyd. MUZA SA, Warszawa 1997r.,
Różański H. rozanski.li/?p=769 (03.09.2015r.)

Tytuł: RECEPTURY do 41 do 46 - ŻYWOKOST
Najlepszą porą do pozyskania korzenia żywokostu jest niezaprzeczalnie późna jesień, tuż przed przymrozkami. Wówczas naziemne części rośliny są już uschnięte i wszelkie cenne związki zeszły do korzenia. Wydobycie korzenia nie jest trudne, ale wymaga nieco sprytu, ponieważ jest on kruchy i łamliwy. Zwykle nie siedzi zbyt głęboko w ziemi, ale ukosem wrasta w nią.
Najlepsze korzeni to te o grubości kciuka, mniejsze czy nawet takie jak paluszki (np. Beskidzkie) to jednoroczne odrosty, które dobrze jest zostawić, gdyż w następnym sezonie sporo urosną. Kiedy zdarzy nam się wykopać korzeń żywokostu z jednym grubym korzeniem i wieloma małymi, to wystarczy cienkie z powrotem wrzucić do dziury i przykryć ziemią. Tak naprawdę wystarczy nam jeden porządny (długi na 10 cm) korzeń, by mieć z niego korzyści w domu. Żywokost jest wydajny.
RECEPTURA NR 41 – octowe okłady żywokostowe
Szczegóły związane z właściwościami leczniczymi, działaniem terapeutycznym oraz zawartymi substancjami znajdziecie w moim poradniku: „Cztery pory roku z Niezłym Ziółkiem. Zioła jesienią”
Znajdują się w nim również nieoczywiste receptury na wykorzystanie całego żywokostu również podczas kwitnienia.
Opisałam również zastosowanie kulinarne, a także przygotowanie octu żywokostowego, którego można używać zarówno leczniczo jak i kosmetycznie.
Przygotowanie okładów jest proste:
• 1 łyżka octu żywokostowego
• 2 łyżki bardzo ciepłej wody, a nawet gorącej
• gazik/wata/bandaż złożony lub sterylna ściereczka bawełniana
Gazik/bawełnę zmoczyć gorącą wodą, a następnie rozprowadzić ocet żywokostowy. Okład nałożyć na chore miejsce i trzymać około 20-30 minut. Okład sprawdza się we wszelkich opuchnięciach spowodowanych urazem czy kontuzją, przy naciągnięciach ścięgien, naderwaniach powięzi czy urazach mięśni (bez przerwania ciągłości tkanki skórnej), również w puchnięciu nóg spowodowanym stanami zapalnymi żył czy stawów, a także w nerwobólach.
Można również robić kąpiele i nasiadówki – szczegółowo opisałam w książce.
RECEPTURA nr 42 – tonik żywokostowy do cery tłustej, trądzikowej, problematycznej
Do przygotowania tej receptury potrzebujemy :
• 2 cz. octu żywokostowego (macerat korzenia na occie bzowym wg przepisu z poradnika)
• 1 cz. glicerytu żywokostowego (przepis poniżej – rec. nr 44)
• 3 cz. wody przegotowanej ostudzonej
Należy odmierzyć objętościowo wszystkie składniki i zmieszać w sterylnej butelce. Używać 1-2 razy dziennie do przemywania skóry twarzy kosmetycznie. Tonik przeznaczony do cery szybko przetłuszczającej się z tendencją do tłustego trądziku z rozszerzonymi porami. Tonik bardzo dobrze oczyszcza skórę, działa p. zapalnie.
RECEPTURA nr 43 – tonik do cery suchej, łuszczycowej, trądzikowej (tr. różowaty)
• 1cz. octu żywokostowego (j/w)
• 1 cz. glicerytu żywokostowego (rec. Nr 44)
• 1 cz. hydrolatu neroli ( z gorzkiej pomarańczy)
• 2 cz. wody destylowanej
Należy odmierzyć wszystkie składniki, przelać do butelki i zmieszać dobrze. Używać 1-2 razy dziennie do przemywania kosmetycznego skóry. Tonik bardzo dobrze nawilża skórę oczyszczając ją.
RECEPTURA nr 44 – gliceryt żywokostowy
To jeden z moich ulubionych przepisów z czasów kiedy żywokost nie chciał absolutnie współpracować ze mną. Wówczas odkryłam jego tajemnicę dlaczego tak jest oraz media w jakich najlepiej jest go przetwarzać. Po czym przetwarzanie żywokostu stało się niezwykle przyjemne i zostało co rocznym rytuałem zbierania i przetwarzania tuż po pierwszym śniegu przed pierwszym mrozem. To tak około 1-3 grudnia.
Żywokost zawiera sporo śluzów, które na świeżo stają się nieznośne i niemożliwe do pracy, a w tłuszczu absolutnie się nie rozpuszczają i nie łączą. No chyba, że użyjemy odpowiednią ilość wody i emulgatora. Żywokost za to chętnie lubi wodę i alkohole z wodą oraz solanki i roztwory nienasycone soli.
Do przygotowania glicerytu żywokostowego potrzebujemy:
• 5 cz. zmielonych/rozdrobnionych świeżych korzeni żywokostu (oczyszczone, osuszone jak w poradniku)
• 1 cz spirytusu (alk. et. 95-96%)
• 1 cz. wody destylowanej (lub przegotowanej ostudzonej)
• 2 cz. soli Ringera ewentualnie soli fizjologicznej dostępnej bez recepty
• 6 cz. gliceryny
Zmielony żywokost najpierw zalewamy wodą i mieszamy, następnie solą fizjologiczną (lub Ringera) i znów mieszamy, następnie wlewamy glicerynę – mieszamy i spirytus - mieszamy wszystko razem i odstawiamy na około 3 miesiące w tym czasie mieszając/wstrząsając. Następnie należy przecedzić i przefiltrować. Płyn będzie gęsty, ciemny i ciągnący. I taki ma być. Zawiera sporo śluzów oraz związków przeciw zapalnych.
Tak przygotowany macerat korzenia żywokostu możemy używać również bezpośrednio na skórę.
RECEPTURA 45 – opatrunek/”bandaż” żywokostowy
W trakcie pracy z żywokostem zaczęłam odkrywać jego niezwykłe właściwości przypadkiem. Pewnego razu zacięłam się przy krojeniu tegoż, na tyle mocno, że musiałam prace przerwać. Ale mając ręce upaprane śluzem korzenia, rozsmarowałam go w miejscu przecięcia skóry jako forma środka p. zapalnego. Rana bardzo szybko przestała krwawić i bardzo szybko zaczęła się zabliźniać, co u mnie jest raczej ewenementem. Wówczas przy każdej możliwej sytuacji problematycznej, szczególnie z przerwaniem tkanki skórnej zaczęłam stosować bezpośrednio na ranę gliceryt żywokostowy. I jak się okazało nie tylko działa p. zapalnie i gojąco, ale też rozsmarowany cieniutką warstwą działa ochronnie jak najdelikatniejszy bandaż zapobiegając zabrudzeniu rany.
Niestety to jest taki bandaż/opatrunek, który wchłania się w skórę a przy okazji może zastawać na ubraniach, również bardzo łatwo się zmywa podczas kąpieli, więc co jakiś czas należy uzupełniać jego ilość na skórze.
RECEPTURA nr 46 – mazidło żywokostowe
Nasze babcie przygotowywały maść żywokostową wysmażając korzenie żywokostu w tłuszczu, najczęściej w smalcu gęsim albo wieprzowym lub też w oleju lnianym. Dla mnie zdecydowanie prostszym sposobem jest przygotowanie mazidła, które sprawdza się doskonale.
Do przygotowania potrzebujemy takich składników:
• 2 cz. glicerytu żywokostowego (j.w)
• 2 cz. tłuszczu (dowolny ulubiony, polecam wieprzowy, gdyż dobrze się wchłania. Nie polecam oleju ponieważ uzyskana konsystencja jest bardziej płynna)
• 1 cz. lanoliny
Lanolinę oraz tłuszcz należy delikatnie rozpuścić w gorącej kąpieli wodnej następnie dodać glicerytu i mieszać. Mieszając ostudzić w kąpieli wodnej chodnej, aż do uzyskania gęstej konsystencji. Przełożyć do sterylnego słoiczka i przechowywać w chłodnym miejscu, ale nie koniecznie w lodówce.
Mazidło służy do smarowania wszelkich urazów, stłuczeń, opuchnięć, zwichnięć i kontuzji sportowych jak i poważnych urazów powypadkowych oraz złamań kości, naderwań ścięgna itd.
Żywokostowych inspiracji nie brakuje. To bardzo wdzięczne ziele, ale i kapryśne. Kiedy się je przetwarza zgodnie z jego właściwościami, które widać już na samym początku pracy to daje sporo satysfakcji a także dużo dobrego produktu z niewielkiej ilości surowca.
Nie polecam jedynie suszenia korzenia żywokostu ponieważ bardzo trudno jest go później przetwarzać. Jest to możliwe, ale też trzeba wiedzieć jak, by wyciągnąć maksimum. Niezależnie od tego jak go przetworzycie warto dopilnować czasu zbioru, który się zbliża.
Żywokostowych inspiracji. ❤

Ja wiem, że państwo żyje z alkoholu